മ​ണി​മ​ല: മ​ണി​മ​ല​യാ​റി​ന്‍റെ തീ​ര​ത്ത് ആ​ത്മീ​യ​വി​ശു​ദ്ധി ചൊ​രി​യു​ന്ന പൂ​ജ​രാ​ജാ​ക്ക​ന്‍മാ​രു​ടെ പൗ​രാ​ണി​ക ദേ​വാ​ല​യ​ത്തി​ന് ഇ​രുനൂ​റാം വാ​ര്‍ഷി​ക​ത്തി​ന്‍റെ ന​ക്ഷ​ത്ര​ശോ​ഭ. ച​ങ്ങ​നാ​ശേ​രി, കാ​ഞ്ഞി​ര​പ്പ​ള്ളി രൂ​പ​ത​ക​ളി​ലെ എ​ട്ട് ഇ​ട​വ​ക​ക​ളു​ടെ ത​ല​പ്പ​ള്ളി​യെ​ന്ന നി​ല​യി​ല്‍ മ​ണി​മ​ല ഹോ​ളി മാ​ഗി ദേ​വാ​ല​യ​ത്തി​ന്‍റെ പ​ഴ​മ​യും പാ​ര​മ്പ​ര്യ​വും പ്രൗ​ഢി​യും ഏ​റെ വ​ലു​താ​ണ്. മ​ണി​മ​ല​യു​ടെ ആ​ത്മീ​യ​കേ​ന്ദ്രം എ​ന്ന​തി​നു​പ​രി കൃ​ഷി, വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സം, ആ​തു​രശു​ശ്രൂ​ഷ, ഗ​താ​ഗ​തം തു​ട​ങ്ങി​യ​വ​യി​ല്‍ ഹോ​ളി ​മാ​ഗി ഇ​ട​വ​ക​യു​ടെ സേ​വ​നം നി​സ്തു​ല​മാ​ണ്.

നാ​ലു നൂ​റ്റാ​ണ്ട് മു​ന്പ് മ​ണി​മ​ല​യാ​റി​ന്‍റെ തീ​ര​ത്തെ ഫ​ല​ഭൂ​യി​ഷ്ഠ​മാ​യ മ​ണ്ണി​ല്‍ കു​ടി​യേ​റി​ത്തു​ട​ങ്ങി​യ ക​ര്‍ഷ​ക​ര്‍ ആ​രാ​ധ​ന ന​ട​ത്താ​ന്‍ ആ​ദ്യം നി​ര​ണം പ​ള്ളി​യി​ലും പി​ന്നീ​ട് ക​ല്ലൂ​പ്പാ​റ പ​ള്ളി​യി​ലും അ​തി​നു​ശേ​ഷം വാ​യ്പൂ​ര് പ​ഴ​യ​പ​ള്ളി​യി​ലു​മാ​ണ് പോ​യി​രു​ന്ന​ത്. പി​ന്നീ​ട് പ​തി​മൂ​ന്നു കി​ലോ​മീ​റ്റ​ര്‍ അ​ക​ലെ കാ​ഞ്ഞി​ര​പ്പ​ള്ളി പ​ള്ളി​യി​ല്‍ ഇ​ട​വ​ക ചേ​ര്‍ന്നു. 1816ല്‍ ​കാ​ഞ്ഞി​ര​പ്പ​ള്ളി പ​ള്ളി​യു​ടെ പൊ​തു​യോ​ഗം കൂ​ടി മ​ണി​മ​ല​യി​ല്‍ കു​രി​ശു​പ​ള്ളി പ​ണി​യാ​ന്‍ അ​നു​മ​തി ല​ഭി​ച്ചു. പി​ല്‍ക്കാ​ല​ത്ത് മ​ണി​മ​ല കു​രി​ശു​പ​ള്ളി ഇ​ട​വ​ക​യാ​യി ഉ​യ​ര്‍ത്ത​പ്പെ​ട്ടു.

1825 ജ​നു​വ​രി ആ​റി​ന് ദ​ഹ​നാ​തി​രു​നാ​ളി​ല്‍ പു​തി​യ പ​ള്ളി​യു​ടെ വെ​ഞ്ച​രി​പ്പു​ക​ര്‍മം ന​ട​ത്തി. 1951ല്‍ ​ഫാ. ജോ​ണ്‍ ത​ലോ​ടി​ല്‍ വി​കാ​രി​യാ​യി​രി​ക്കു​മ്പോ​ഴാ​ണ് നി​ല​വി​ലെ പ​ള്ളി​യു​ടെ നി​ർ​മാ​ണം തു​ട​ങ്ങി​യ​ത്. 1958 ജ​നു​വ​രി നാ​ലി​ന് പു​തി​യ പ​ള്ളി​യു​ടെ കൂ​ദാ​ശ ആ​ര്‍ച്ച്ബി​ഷ​പ് മാ​ര്‍ മാ​ത്യു കാ​വു​കാ​ട്ട് നി​ര്‍വ​ഹി​ച്ചു. 1974 ഓ​ഗ​സ്റ്റ് 15ന് ​മ​ണി​മ​ല പ​ള്ളി​യെ ഒ​രു ഫൊ​റോ​ന​യാ​യി ഉ​യ​ര്‍ത്തി. പ​ള്ളി ആ​ശീ​ര്‍വ​ദി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട കാ​ലം മു​ത​ല്‍ ഡി​സം​ബ​ര്‍ 31 മു​ത​ല്‍ ജ​നു​വ​രി ഏ​ഴു​വ​രെ​യാ​ണ് പൂ​ജാ​രാ​ജാ​ക്ക​ന്മാ​രു​ടെ വ​ലി​യ തി​രു​നാ​ള്‍.

ജ​നു​വ​രി അ​ഞ്ചി​ന് വൈ​കു​ന്നേ​രം ക​റി​ക്കാ​ട്ടൂ​ര്‍ ക​പ്പേ​ള​യി​ല്‍നി​ന്ന് ഹോ​ളി മാ​ഗി പ​ള്ളി​യി​ലേ​ക്ക് വി​ശു​ദ്ധ പൂ​ജ​രാ​ജാ​ക്ക​ന്മാ​രു​ടെ തി​രു​സ്വ​രൂ​പ​വും വ​ഹി​ച്ച് അ​നേ​കാ​യി​ര​ങ്ങ​ള്‍ പ​ങ്കെ​ടു​ക്കു​ന്ന ന​ഗ​ര​പ്ര​ദ​ക്ഷി​ണം മ​ണി​മ​ല​യു​ടെ ആ​ത്മീ​യ ഉ​ത്സ​വ​മാ​ണ്. പ്ര​ദേ​ശ​ത്തെ ആ​ദ്യ ബൈ​ബി​ള്‍ ക​ണ്‍വ​ന്‍ഷ​ന്‍റെ തു​ട​ക്ക​വും മ​ണി​മ​ല​യാ​റി​ന്‍റെ മ​ണ​ല്‍പ്പു​റ​ത്താ​ണ് ആ​രം​ഭി​ച്ച​ത്.