1977ലാ​ണ്. ലോ​ക​മെ​ങ്ങു​മു​ള്ള സം​ഗീ​ത​ത്തി​ലെ ഏ​റ്റ​വും മി​ക​ച്ച​തെ​ന്നു വി​ദ​ഗ്ധ​ർ വി​ല​യി​രു​ത്തി​യ ഏ​താ​നും പ്ര​തി​ഭ​ക​ളു​ടെ സൃ​ഷ്ടി​ക​ൾ ഒ​രു ഡി​സ്കി​ലാ​ക്കി ബ​ഹി​രാ​കാ​ശ​ത്തേ​ക്ക് അ​യ​യ്ക്കു​ന്നു. അ​തി​ലൊ​രു ഇ​ന്ത്യ​ൻ സം​ഗീ​ത​ജ്ഞ​യു​ടെ സ്വ​ര​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. മൂ​ന്ന​ര മി​നി​റ്റ് ദൈ​ർ​ഘ്യ​മു​ള്ള ഭൈ​ര​വി രാ​ഗം...

"എ​യ​റി​ലാ​വു​ക'​യെ​ന്നാ​ൽ ഇ​ന്ന് അ​ത്ര ന​ല്ല അ​വ​സ്ഥ​യ​ല്ല. അ​പ്പോ​ൾ എ​യ​റി​നും അ​പ്പു​റ​ത്തേ​ക്കു പോ​യാ​ലോ! അ​താ​യ​ത് ബ​ഹി​രാ​കാ​ശ​ത്തേ​ക്ക്. ഇ​ന്ത്യ​ക്കാ​ര​ൻ ശു​ഭാം​ശു ശു​ക്ല​യ​ട​ക്ക​മു​ള്ള സം​ഘം ബ​ഹി​രാ​കാ​ശ​നി​ല​യ​ത്തി​ൽ ദൗ​ത്യം പൂ​ർ​ത്തി​യാ​ക്കി​യി​രി​ക്കു​ന്ന സ​മ​യ​മാ​ണ്. വ​ലി​യ അ​ഭി​മാ​നം.

48 വ​ർ​ഷം മു​ന്പ് ഒ​രു ഇ​ന്ത്യ​ൻ സം​ഗീ​ത​ജ്ഞ​യു​ടെ സ്വ​രം ബ​ഹി​രാ​കാ​ശ​ത്ത് എ​ത്തി​യി​ട്ടു​ണ്ട്. ഭൈ​ര​വി രാ​ഗ​ത്തി​ൽ ജാ​ത്ത് ക​ഹാ ഹോ ​എ​ന്നു തു​ട​ങ്ങു​ന്ന കൃ​തി​യാ​യി​രു​ന്നു അ​ത്. അ​തു പാ​ടി​യ മ​ഹാ​ഗാ​യി​ക സു​ർ​ശ്രീ കേ​സ​ർ​ബാ​യ് കെ​ർ​ക്ക​റി​ന്‍റെ ജ​ന്മ​ദി​ന​മാ​യ ഇ​ന്ന് ആ ​ഓ​ർ​മ​ക​ളി​ലേ​ക്ക്..

1977. നാ​സ​യു​ടെ നേ​തൃ​ത്വ​ത്തി​ൽ സൗ​ര​യൂ​ഥ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ച് പ​ഠി​ക്കാ​ൻ ഒ​രു ദൗ​ത്യം ഒ​രു​ങ്ങി- ബ​ഹി​കാ​ശ പേ​ട​കം വോ​യേ​ജ​ർ 1. സ​ഹോ​ദ​ര ഉ​പ​ഗ്ര​ഹ​മാ​യ വോ​യേ​ജ​ർ 2ഉം ​ചേ​ർ​ന്ന് ആ ​ദൗ​ത്യം ഇ​ന്നും തു​ട​രു​ക​യാ​ണ്- ന​ക്ഷ​ത്ര​സ​മൂ​ഹ​ത്തി​നും അ​പ്പു​റ​ത്ത്. ഭൂ​മി​യി​ൽ​നി​ന്ന് ഏ​റ്റ​വും അ​ക​ലെ​യു​ള്ള മ​നു​ഷ്യ​നി​ർ​മി​ത വ​സ്തു​വാ​യി ക​ണ​ക്കാ​ക്കു​ന്ന​ത് ഇ​തി​നെ​യാ​ണ്.

ബു​ദ്ധി​യു​ള്ള അ​ന്യ​ഗ്ര​ഹ ജീ​വി​ക​ൾ എ​വി​ടെ​യെ​ങ്കി​ലും ഉ​ണ്ടാ​വു​മെ​ന്നും, അ​വ​ർ എ​ന്നെ​ങ്കി​ലും ക​ണ്ടെ​ത്തു​മെ​ന്നും പ്ര​തീ​ക്ഷി​ച്ച് ര​ണ്ടു പേ​ട​ക​ങ്ങ​ളി​ലും ഓ​രോ ഗോ​ൾ​ഡ​ൻ ഡി​സ്കു​ക​ൾ ഘ​ടി​പ്പി​ച്ചി​രു​ന്നു. ഭൂ​മി​യി​ലെ ചി​ത്ര​ങ്ങ​ൾ, ജീ​വി​വ​ർ​ഗ​ങ്ങ​ളെ​യും ശാ​സ്ത്ര നി​രീ​ക്ഷ​ണ​ങ്ങ​ളെ​യും കു​റി​ച്ചു​ള്ള വി​വ​ര​ങ്ങ​ൾ, പ​ല​ത​രം ശ​ബ്ദ​ങ്ങ​ൾ തു​ട​ങ്ങി​യ​വ ഡി​സ്കി​ൽ ഉ​ൾ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​ട്ടു​ണ്ട്.

പ​ല​ത​രം സം​ഭാ​ഷ​ണ​ങ്ങ​ൾ, തി​മിം​ഗ​ല​ത്തി​ന്‍റെ ശ​ബ്ദം, മ​നു​ഷ്യ​ക്കു​ഞ്ഞി​ന്‍റെ ക​ര​ച്ചി​ൽ, തി​ര​മാ​ല​ക​ളു​ടെ ആ​ര​വം, പ​ല സം​ഗീ​ത​ധാ​ര​ക​ൾ എ​ന്നി​വ​യാ​ണ് ശ​ബ്ദ​ങ്ങ​ളു​ടെ കൂ​ട്ട​ത്തി​ലു​ള്ള​ത്. ബീ​ഥോ​വ​ൻ, ബാ​ക്, മൊ​സാ​ർ​ട്ട് എ​ന്നി​വ​രെ​പ്പോ​ലു​ള്ള മ​ഹാ​ര​ഥ​ന്മാ​രു​ടെ സൃ​ഷ്ടി​ക​ൾ​ക്കൊ​പ്പ​മാ​ണ് ന​മ്മു​ടെ സ്വ​ന്തം കേ​സ​ർ​ബാ​യ് കെ​ർ​ക്ക​റി​ന്‍റെ ഭൈ​ര​വി. ഇ​ന്ത്യ​ൻ സാം​സ്കാ​രി​ക പാ​ര​ന്പ​ര്യ​ത്തി​ന്‍റെ കോ​സ്മി​ക് പ്ര​തീ​കം! മ്യൂ​സി​ക്കോ​ള​ജി​സ്റ്റ് റോ​ബ​ർ​ട്ട് ഇ. ​ബ്രൗ​ണ്‍ ആ​ണ് വോ​യേ​ജ​ർ ദൗ​ത്യ​സം​ഘ​ത്തി​ന് ഈ ​സം​ഗീ​ത​ശ​ക​ലം ശി​പാ​ർ​ശ​ചെ​യ്ത​ത്.

ഗോ​വ​യി​ൽ​നി​ന്ന് ഗു​രു​വി​ലേ​ക്ക്

ഇ​ന്ത്യ​ൻ ശാ​സ്ത്രീ​യ​സം​ഗീ​ത രം​ഗ​ത്തെ ഏ​റ്റ​വും ആ​ഘോ​ഷി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട, ബ​ഹു​മാ​നി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട സ്വ​ര​ങ്ങ​ളി​ലൊ​ന്നാ​ണ് കേ​സ​ർ​ബാ​യ് കെ​ർ​ക്ക​ർ. ജ​യ്പു​ർ-​അ​ത്രൗ​ലി ഘ​രാ​ന​യു​ടെ സ്ഥാ​പ​ക​ൻ ഉ​സ്താ​ദ് അ​ല്ലാ​ദി​യാ ഖാ​ന്‍റെ ശി​ഷ്യ​യാ​യി​രു​ന്ന കേ​സ​ർ​ബാ​യ് രാ​ജ്യം​ക​ണ്ട ഏ​റ്റ​വും മി​ക​ച്ച ഖ​യാ​ൽ ഗാ​യി​ക​മാ​രി​ൽ മു​ൻ​നി​ര​യി​ലെ​ത്തി.

ഗോ​വ​യി​ലെ ചെ​റി​യ ഗ്രാ​മ​മാ​യ കെ​യ്റി​യി​ൽ 1892 ജൂ​ലൈ 13നു ​ജ​നി​ച്ച കേ​സ​ർ​ബാ​യ് എ​ട്ടാം വ​യ​സി​ൽ കു​ടും​ബ​ത്തോ​ടൊ​പ്പം കോ​ലാ​പു​രി​ലേ​ക്കു മാ​റി. അ​വി​ടെ അ​ബ്ദു​ൾ ക​രീം ഖാ​നി​നു കീ​ഴി​ൽ എ​ട്ടു​മാ​സം സം​ഗീ​തം പ​ഠി​ച്ചു.

പി​ന്നീ​ടു ഗോ​വ​യി​ൽ രാ​മ​കൃ​ഷ്ണ​ബു​വ​യു​ടെ ശി​ഷ്യ​യാ​യി. അ​ക്കാ​ല​ത്തെ ബോം​ബെ സാം​സ്കാ​രി​ക​മാ​യും മു​ന്നേ​റ്റ​ത്തി​ന്‍റെ പാ​ത​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു. പ​ല​യി​ട​ങ്ങ​ളി​ൽ​നി​ന്നും സം​ഗീ​ത​ജ്ഞ​ര​ട​ക്ക​മു​ള്ള​വ​ർ ബോം​ബെ​യി​ലേ​ക്ക് എ​ത്തു​ന്ന​കാ​ലം. പ​തി​നാ​റാം വ​യ​സി​ൽ കേ​സ​ർ​ബാ​യി അ​മ്മ​യ്ക്കും അ​മ്മാ​വ​നു​മൊ​പ്പം ബോം​ബെ​യി​ലെ​ത്തി.

സി​ത്താ​ർ വാ​ദ​ക​നും പ​ട്യാ​ല​യി​ലെ പ്ര​ശ​സ്ത സം​ഗീ​ത​ജ്ഞ​നു​മാ​യി​രു​ന്ന ബ​ർ​ഖ​ത്തു​ല്ലാ ഖാ​നു​കീ​ഴി​ൽ സം​ഗീ​തം​പ​ഠി​ച്ചു​തു​ട​ങ്ങി. പി​ന്നീ​ടാ​ണ് ഉ​സ്താ​ദ് അ​ല്ലാ​ദി​യാ ഖാ​നി​ൽ ത​ന്‍റെ ഗു​രു​വി​നെ ക​ണ്ടെ​ത്തി​യ​ത്. ഗു​രു​വി​ന്‍റെ മ​ര​ണം​വ​രെ, നീ​ണ്ട വ​ർ​ഷ​ങ്ങ​ൾ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​നു​കീ​ഴി​ൽ അ​ഭ്യ​സി​ച്ചു.

കേ​സ​ർ​ബാ​യി​യു​ടെ ക​ച്ചേ​രി​ക​ൾ വ​ള​രെ​പ്പെ​ട്ടെ​ന്ന് ശ്ര​ദ്ധ​നേ​ടി. സ്വ​കാ​ര്യ കൂ​ട്ടാ​യ്മ​ക​ളി​ലും, മെ​ഹ്ഫി​ലു​ക​ളി​ലും മാ​ത്രം പാ​ടു​ന്ന​വ​രെ​ന്ന നി​ല​യി​ൽ​നി​ന്ന് സം​ഗീ​താ​സ്വാ​ദ​ക​ർ ഏ​റെ​യെ​ത്തു​ന്ന വ​ലി​യ ക​ച്ചേ​രി​ക​ൾ അ​വ​ത​രി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​വ​ർ എ​ന്ന നി​ല​യി​ലേ​ക്ക് ഗാ​യി​ക​മാ​ർ മു​ന്നേ​റി​യ കാ​ലം. മോ​ഗു​ബാ​യ് കു​ർ​ദി​ക​ർ (കി​ഷോ​രി അ​മോ​ങ്ക​റു​ടെ അ​മ്മ), ഹി​രാ​ബാ​യ് ബ​റോ​ഡേ​ക്ക​ർ, ഗം​ഗു​ബാ​യ് ഹം​ഗ​ൽ തു​ട​ങ്ങി​യ​വ​രെ​ല്ലാം ആ ​പാ​ത​യി​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ഇ​വ​രെ​ല്ലാം ത​ല​മു​റ​ക​ൾ​ക്ക് വ​ഴി​കാ​ട്ടി​ക​ളാ​യി.

രാ​ജ്യ​ഗാ​യി​ക

1953ൽ ​കെ​ർ​ക്ക​റി​ന് കേ​ന്ദ്ര സം​ഗീ​ത നാ​ട​ക അ​ക്കാ​ദ​മി​യു​ടെ പു​ര​സ്കാ​രം ല​ഭി​ച്ചു. 1969ൽ ​പ​ത്മ​ഭൂ​ഷ​ണ്‍ ന​ൽ​കി രാ​ജ്യ​ത്തി​ന്‍റെ ആ​ദ​രം. അ​തേ​വ​ർ​ഷം മ​ഹാ​രാ​ഷ്ട്ര സ​ർ​ക്കാ​ർ രാ​ജ്യ ഗാ​യി​ക​യെ​ന്ന ബ​ഹു​മ​തി സ​മ്മാ​നി​ച്ചു.

സു​ർ​ശ്രീ എ​ന്ന വി​ശേ​ഷ​ണം കേ​സ​ർ​ബാ​യ് കെ​ർ​ക്ക​റി​നു ന​ൽ​കി​യ​ത് അ​വ​രു​ടെ സം​ഗീ​ത​ത്തി​ന്‍റെ വ​ലി​യൊ​രു ആ​രാ​ധ​ക​നാ​ണ്- മ​റ്റാ​രു​മ​ല്ല, ര​വീ​ന്ദ്ര​നാ​ഥ ടാ​ഗോ​ർ! 1948ൽ ​ഇ​ത് ഒൗ​ദ്യോ​ഗി​ക​മാ​യി കൊ​ൽ​ക്ക​ത്ത​യി​ൽ​വ​ച്ച് സ​മ​ർ​പ്പി​ച്ചു. 1964നു ​ശേ​ഷം കേ​സ​ർ​ബാ​യ് പൊ​തു​വേ​ദി​ക​ളി​ൽ പാ​ടി​യി​ട്ടി​ല്ല. 77 സെ​പ്റ്റം​ബ​ർ 16ന് 85-ാം ​വ​യ​സി​ലാ​യി​രു​ന്നു അ​ന്ത്യം.

സ്മ​ര​ണ നി​ലി​ർ​ത്താ​ൻ അ​വ​ർ പാ​ടി​യ പാ​ട്ടു​ക​ൾ മാ​ത്രം മ​തി​യെ​ങ്കി​ലും ഒ​രു സ്കൂ​ളും സം​ഗീ​തോ​ത്സ​വ​വും കേ​സ​ർ​ബാ​യി​യു​ടെ പേ​രി​ലു​ണ്ട്. ഗോ​വ​യി​ൽ അ​വ​ർ ജ​നി​ച്ച വീ​ടി​നു സ​മീ​പ​മാ​ണ് സു​ർ​ശ്രീ കേ​സ​ർ​ബാ​യ് കെ​ർ​ക്ക​ർ ഹൈ​സ്കൂ​ൾ.

ഗോ​വ​ൻ ക​ലാ അ​ക്കാ​ദ​മി എ​ല്ലാ വ​ർ​ഷ​വും ന​വം​ബ​റി​ൽ സു​ർ​ശ്രീ കേ​സ​ർ​ബാ​യ് കെ​ർ​ക്ക​ർ സ്മൃ​തി സം​ഗീ​ത് സ​മാ​രോ​ഹ് സം​ഘ​ടി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. മും​ബൈ യൂ​ണി​വേ​ഴ്സി​റ്റി​യി​ലെ ഒ​രു വി​ദ്യാ​ർ​ഥി​ക്ക് അ​വ​രു​ടെ പേ​രി​ൽ ഒ​രു സ്കോ​ള​ർ​ഷി​പ്പും ന​ൽ​കു​ന്നു​ണ്ട്. നാ​ഷ​ണ​ൽ സെ​ന്‍റ​ർ ഫോ​ർ പെ​ർ​ഫോ​മിം​ഗ് ആ​ർ​ട്സ് ആ​ണ് ഇ​തു ന​ൽ​കി​വ​രു​ന്ന​ത്.

ഒ​രേ​യൊ​രാ​ൾ​ക്കു മാ​ത്ര​മാ​ണ് കേ​സ​ർ​ബാ​യ് ഗു​രു​വാ​യ​തെ​ന്നു കേ​ൾ​ക്കു​ന്പോ​ൾ കൗ​തു​കം തോ​ന്നാം. അ​ധ്യാ​പ​നം അ​വ​ർ​ക്കു ശീ​ല​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. കേ​സ​ർ​ബാ​യ് വി​ട​പ​റ​ഞ്ഞി​ട്ട് ഏ​താ​ണ്ട് അ​ര​നൂ​റ്റാ​ണ്ടു തി​ക​യു​ന്പോ​ൾ അ​വ​ർ​ക്ക് ആ​സ്വാ​ദ​ക​ർ കൂ​ടു​ക​യാ​ണ്. റെ​ക്കോ​ർ​ഡിം​ഗു​ക​ൾ ശേ​ഖ​രി​ച്ച് നി​ര​വ​ധി സി​ഡി​ക​ൾ പു​റ​ത്തി​റ​ങ്ങി​യി​ട്ടു​ണ്ട്. സ്ട്രീ​മിം​ഗ് പ്ലാ​റ്റ്ഫോ​മു​ക​ളി​ലും ആ ​അ​ന​ന്യ​മാ​യ സ്വ​ര​ത്തി​ന് ആ​രാ​ധ​ക​രേ​റെ.