Monday, March 20, 2023 10:58 PM IST
ഡോ. ജെന്നി കെ. അലക്സ്
ലോകമെമ്പാടുമുള്ള സാമൂഹികവും സാമ്പത്തികവും പാരിസ്ഥിതികവുമായ ക്ഷേമത്തിന് കാര്യമായ പ്രത്യാഘാതങ്ങളുണ്ടാക്കുന്ന പ്രധാന വിഷയങ്ങളാണ് സംരക്ഷണം, കുടിയിറക്കൽ, വികസനം തുടങ്ങിയവയെല്ലാം. ഈ പ്രശ്നങ്ങൾ പലപ്പോഴും പരസ്പരം വിരോധാഭാസമായി നിരീക്ഷിക്കാവുന്നതാണ്, കാരണം അവയ്ക്ക് ചിലപ്പോൾ പരസ്പരവിരുദ്ധമായ ലക്ഷ്യങ്ങളും ഫലങ്ങളും ഉണ്ടാകാം.
സംരക്ഷണശ്രമങ്ങൾ പ്രകൃതി വിഭവങ്ങളുടെയും ആവാസവ്യവസ്ഥകളുടെയും സംരക്ഷണം മാത്രമായി ചുരുങ്ങുന്ന ചില സാഹചര്യങ്ങളിൽ ആ വിഭവങ്ങളെ ഉപജീവനത്തിനായി ആശ്രയിക്കുന്ന പ്രാദേശികസമൂഹങ്ങൾക്ക് സ്ഥാനചലനം സംഭവിച്ചേക്കാം. ഇത് കുടിയിറക്കപ്പെട്ട ജനസമൂഹങ്ങളുടെ ജീവിതത്തിനും ആ മേഖലയിലെ സംരക്ഷണ ശ്രമങ്ങൾക്കും വെല്ലുവിളികൾ സൃഷ്ടിക്കുന്നുണ്ട്. വിഭവങ്ങളിലേക്കുള്ള പ്രവേശനം നഷ്ടപ്പെടുന്നത് മനുഷ്യനെ സാമ്പത്തികവും സാമൂഹികവുമായ തകർച്ചയിലേക്കു നയിക്കും.
സംരക്ഷണവും വികസനവും തമ്മിലുള്ള പ്രധാന പ്രശ്നങ്ങളിലൊന്നാണ് വികസനത്തിൽ പലപ്പോഴും പ്രകൃതി വിഭവങ്ങളുടെ ഉപയോഗം ആവശ്യമായി വരുന്നത്. ഇത് പരിസ്ഥിതിയിലും ആവാസവ്യവസ്ഥയിലും പ്രതികൂലമായി സ്വാധീനം ചെലുത്തും. അണക്കെട്ടുകളുടെയും റോഡുകളുടെയും നിർമാണം വനങ്ങളുടെയും വന്യജീവികളുടെ ആവാസവ്യവസ്ഥയുടെയും നാശത്തിലേക്കു നയിക്കും. ഖനനവും ഡ്രില്ലിംഗ് പ്രവർത്തനങ്ങളും മണ്ണും വായുവും ജലസ്രോതസുകളും മലിനമാക്കും. അപകടസാധ്യതയുള്ളതോ വംശനാശഭീഷണി നേരിടുന്നതോ ആയ ജീവജാലങ്ങളുടെ വാസസ്ഥലമായ അല്ലെങ്കിൽ അതുല്യമായതോ ദുർബലമായതോ ആയ ആവാസവ്യവസ്ഥയുള്ള പ്രദേശങ്ങളിൽ ഈ ആഘാതങ്ങൾ ദോഷകരമാണ്.
അതേസമയം, തൊഴിലവസരങ്ങൾ സൃഷ്ടിക്കൽ, അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾ മെച്ചപ്പെടുത്തൽ, സാമ്പത്തിക വളർച്ച തുടങ്ങിയ കാര്യങ്ങളിലൂടെ സമൂഹങ്ങൾക്കും സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥകൾക്കും നേട്ടങ്ങൾ കൈവരിക്കാം. ഉത്പാദനക്ഷമത വർധിപ്പിക്കുക, ഗതാഗതച്ചെലവ് കുറയ്ക്കുക, വിപണികളിലേക്കും സാമൂഹിക സേവനങ്ങളിലേക്കും പ്രവേശനം മെച്ചപ്പെടുത്തുക തുടങ്ങിയവ വഴി ലഭിക്കുന്ന അടിസ്ഥാന സൗകര്യവികസനം സാമ്പത്തിക വളർച്ചയ്ക്ക് സംഭാവന നൽകുമെന്ന് ലോകബാങ്ക് കണക്കാക്കുന്നു. ഇന്ത്യയിൽ അടിസ്ഥാനസൗകര്യ വികസനം സാമ്പത്തിക വളർച്ചയുടെ ഒരു പ്രധാന ചാലകമാണ്.
ഭവന, നഗരകാര്യ മന്ത്രാലയത്തിന്‍റെ 2021ലെ കണക്കനുസരിച്ച്‌ 2020ൽ രാജ്യത്തിന്‍റെ ജിഡിപിയിൽ നിർമാണമേഖലയുടെ സംഭാവന ഏകദേശം എട്ടു ശതമാനമാണ്. പ്രകൃതി സംരക്ഷണത്തിനും വികസനത്തിനും ഇടയിലുള്ള ഒരു സന്തുലിതാവസ്ഥ കണ്ടെത്തുന്നത് വെല്ലുവിളി നിറഞ്ഞതാണ്. ഇതിന് പലപ്പോഴും ശ്രദ്ധാപൂർവമായ ആസൂത്രണവും വികസന പദ്ധതികളുടെ പ്രത്യാഘാതങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള പഠനവും ആവശ്യമാണ്.
സംരക്ഷണവികസന പദ്ധതികളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ആസൂത്രണത്തിലും തീരുമാനമെടുക്കൽ പ്രക്രിയകളിലും പ്രശ്നബാധിത പ്രദേശങ്ങളിലെ ജനങ്ങളെ ഉൾപ്പെടുത്തുന്ന പങ്കാളിത്ത സമീപനങ്ങളിലൂടെ, സ്ഥാനചലനത്തിന്‍റെ പ്രത്യാഘാതങ്ങളെ അഭിമുഖീകരിക്കാനുള്ള മാർഗങ്ങൾ തേടാവുന്നതാണ്. ജനങ്ങളുടെ ആവശ്യങ്ങളും ആശങ്കകളും കണക്കിലെടുക്കാനും സംരക്ഷണ വികസന ശ്രമങ്ങൾ കൂടുതൽ സുസ്ഥിരവും തുല്യവുമാണെന്ന് ഉറപ്പുവരുത്താനും സർക്കാർ തയാറാകണം.
ഇന്ത്യയിൽ, വികസന പദ്ധതികൾ മൂലമുള്ള കുടിയൊഴിക്കൽ വളരെക്കാലമായി നിലനിൽക്കുന്ന പ്രശ്നമാണ്; പ്രത്യേകിച്ച് ഡാമുകൾ, റോഡുകൾ, ഖനികൾ തുടങ്ങിയ വലിയ അടിസ്ഥാന സൗകര്യ പദ്ധതികളുടെ നിർമാണത്തിന്‍റെ പശ്ചാത്തലത്തിൽ. കേരളത്തിലും വികസന പദ്ധതികൾ മൂലമുള്ള കുടിയിറക്കൽ പലപ്പോഴായി ഉണ്ടായിട്ടുണ്ട്. വെള്ളപ്പൊക്കം, ഉരുൾപൊട്ടൽ തുടങ്ങിയ പ്രകൃതി ദുരന്തങ്ങൾ മൂലവും സ്ഥലംമാറ്റം സംഭവിക്കാം.
2018ൽ കേരളം നൂറ്റാണ്ടിലെ ഏറ്റവും വലിയ വെള്ളപ്പൊക്കം അനുഭവിച്ചു. ഇത് ആയിരക്കണക്കിന് ആളുകളെ മാറ്റിപ്പാർപ്പിക്കുന്നതിനും വീടുകൾക്കും അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങൾക്കും വ്യാപകമായ നാശനഷ്ടമുണ്ടാക്കുന്നതിനും കാരണമായി. ഇത്തരം വിഷയങ്ങളുണ്ടെങ്കിലും വികസനപദ്ധതികളുടെ ഭാഗമായാണ് വലിയൊരു ശതമാനം ആളുകളും കുടിയിറക്കപ്പെടുന്നത്. അതിനാൽ വികസന പദ്ധതികളുടെ സാധ്യതയുള്ള പ്രത്യാഘാതങ്ങൾ ശ്രദ്ധാപൂർവം പരിഗണിക്കുകയും അവ സുസ്ഥിരവും നീതിയുക്തവുമാണെന്ന് ഉറപ്പാക്കുകയും ചെയ്യേണ്ടത് പ്രധാനമാണ്.
നഷ്ടപരിഹാരത്തിന്‍റെയും പുനരധിവാസ നടപടികളുടെയും ഫലപ്രദമായ ഉപയോഗമാണ് വികസനത്തിന്‍റെ പ്രതികൂല പ്രത്യാഘാതങ്ങൾ പരിഹരിക്കാനുള്ള ഒരു മാർഗം.
കുടിയിറക്കപ്പെട്ട കുടുംബങ്ങൾക്ക് സാമ്പത്തിക നഷ്ടപരിഹാരം നൽകൽ, പുതിയ വീടുകളിലേക്കും പ്രദേശങ്ങളിലേക്കും മാറാൻ അവരെ സഹായിക്കുക, അവരുടെ ഉപജീവനത്തിനും വിദ്യാഭ്യാസത്തിനും പിന്തുണ നൽകൽ എന്നിവ ഈ നടപടികളിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, നഷ്ടപരിഹാരത്തിന്‍റെയും പുനരധിവാസ നടപടികളുടെയും ഫലപ്രാപ്തി പലപ്പോഴും പരിമിതമാണ്, കുടിയൊഴിപ്പിക്കപ്പെട്ട പല കുടുംബങ്ങൾക്കും മതിയായ പിന്തുണ ലഭിക്കുന്നില്ല.
സംരക്ഷണം, കുടിയിറക്കൽ, വികസനം എന്നിവ സന്തുലിതമാക്കുന്നതിനുള്ള അനുരഞ്ജനത്തിനുള്ള തന്ത്രങ്ങൾ സങ്കീർണവും വെല്ലുവിളി നിറഞ്ഞതുമാണ്. എന്നിരുന്നാലും, ഈ സന്ദർഭത്തിൽ കൂടുതൽ സുസ്ഥിരവും യുക്തവുമായ ഫലങ്ങൾ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിന് ഉപയോഗിക്കാവുന്ന നിരവധി തന്ത്രങ്ങളുണ്ട്.
ഈ തന്ത്രങ്ങളിൽ ചിലത്:
1) പങ്കാളിത്ത ആസൂത്രണവും തീരുമാനമെടുക്കലും: സംരക്ഷണ വികസന പദ്ധതികളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ആസൂത്രണത്തിലും തീരുമാനമെടുക്കൽ പ്രക്രിയയിലും ബാധിതസമൂഹങ്ങളെ ഉൾപ്പെടുത്തുന്നത് അവരുടെ ആവശ്യങ്ങളും ആശങ്കകളും കണക്കിലെടുക്കുന്നുവെന്ന് ഉറപ്പാക്കും. പങ്കാളിത്ത സമീപനങ്ങൾ വിശ്വാസ്യത വളർത്താനും സമൂഹങ്ങൾക്കിടയിൽ ഉടമസ്ഥാവകാശവും ഉത്തരവാദിത്വവും വളർത്താനും സഹായിക്കും.
2) നഷ്ടപരിഹാരവും പുനരധിവാസവും: സംരക്ഷണമോ വികസന പദ്ധതികളോ മൂലം കുടിയൊഴിപ്പിക്കപ്പെടുന്ന ജനങ്ങൾക്ക് മതിയായ നഷ്ടപരിഹാരവും പുനരധിവാസവും നൽകുന്നത് കുടിയിറക്കത്തിന്‍റെ പ്രതികൂല പ്രത്യാഘാതങ്ങൾ ലഘൂകരിക്കും. സാമ്പത്തിക നഷ്ടപരിഹാരം, ബദൽ പാർപ്പിടം, ഉപജീവനമാർഗത്തിനും മറ്റ് അടിസ്ഥാന ആവശ്യങ്ങൾക്കുമുള്ള സഹായം എന്നിവ ഇതിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു. നഷ്ടപരിഹാരവും പുനരധിവാസവും ബാധിത സമൂഹങ്ങളുടെ പ്രത്യേക ആവശ്യങ്ങളും ആശങ്കകളും പരിഹരിക്കുന്നതിന് രൂപകൽപ്പന ചെയ്തിരിക്കണം. കൂടാതെ കുടിയൊഴിപ്പിക്കലിന് ശേഷം അവരുടെ ജീവിതനിലവാരം നിലനിർത്താനോ മെച്ചപ്പെടുത്താനോ കഴിയുമെന്ന് ഉറപ്പാക്കണം.
3) പരിസ്ഥിതി ആഘാത വിലയിരുത്തലുകൾ: പരിസ്ഥിതി ആഘാത വിലയിരുത്തൽ നടത്തുന്നതിലൂടെ പരിസ്ഥിതിയിലും സമൂഹത്തിലും വികസനപദ്ധതികളുടെ സാധ്യതയുള്ള പ്രത്യാഘാതങ്ങൾ തിരിച്ചറിയാനും ഈ ആഘാതങ്ങൾ കുറയ്ക്കുന്നതിനുള്ള വഴികൾ കണ്ടെത്താം. ഈ വിലയിരുത്തലുകളിൽ പ്രശ്നബാധിത ജനങ്ങളുടെ പങ്കാളിത്തം ഉൾപ്പെടുത്തുകയും പ്രകൃതിവിഭവങ്ങൾ, ആവാസവ്യവസ്ഥകൾ, ഉപജീവനമാർഗം എന്നിവയിലുണ്ടാകുന്ന പ്രത്യാഘാതങ്ങൾ പരിഗണിക്കുകയും വേണം.
4) ബദൽ വികസന മാതൃകകൾ: ജനങ്ങളുടെയും പരിസ്ഥിതിയുടെയും ക്ഷേമത്തിന് മുൻഗണന നൽകുന്ന ബദൽ വികസന മാതൃകകൾ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നത് സംരക്ഷണ ജനങ്ങൾക്ക് വരുമാനം ഉണ്ടാക്കുന്നതിനും അവരുടെ ഉപജീവനമാർഗങ്ങൾ മെച്ചപ്പെടുത്തുന്നതിനും അവസരമൊരുക്കും. ഈ മാതൃകകൾക്ക് സുസ്ഥിര കൃഷി, ഇക്കോടൂറിസം, കമ്മ്യൂണിറ്റി അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള പ്രകൃതിവിഭവ മാനേജ്മെന്‍റ് എന്നിവയുൾപ്പെടെ നിരവധി മാർഗങ്ങൾ പരീക്ഷിക്കാം.
5) പൊതു അവബോധവും വിദ്യാഭ്യാസവും: സംരക്ഷണത്തിന്‍റെ പ്രാധാന്യത്തെക്കുറിച്ചും വികസനത്തിന്‍റെ പ്രത്യാഘാതങ്ങളെക്കുറിച്ചും പൊതുജന അവബോധവും വിദ്യാഭ്യാസവും വർധിപ്പിക്കുന്നത്, സംരക്ഷണ ശ്രമങ്ങൾക്ക് പിന്തുണ നൽകാനും കൂടുതൽ സുസ്ഥിര വികസന രീതികൾ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കാനും ഉപകരിക്കും.
6) നിയമപരവും നയപരവുമായ ചട്ടക്കൂടുകൾ: ഭൂവിനിയോഗം, റിസോഴ്സ് മാനേജ്മെന്‍റ്, നഷ്ടപരിഹാരം, പുനരധിവാസം എന്നിവയുമായി ബന്ധപ്പെട്ട നിയമങ്ങളും നിയന്ത്രണങ്ങളും ഈ ചട്ടക്കൂടുകളിൽ ഉൾപ്പെടുത്താം.
7) സംയോജിത സമീപനങ്ങൾ: സംരക്ഷണം, സ്ഥാനചലനം, വികസനം എന്നിവയുമാ യി ബന്ധപ്പെട്ട സങ്കീർണവും പരസ്പരബന്ധിതവുമായ പ്രശ്നങ്ങൾ തിരിച്ചറിയുന്നതിനും പരിഹരിക്കുന്നതിനുമായി കമ്യൂണിറ്റികൾ, ഗവൺമെന്‍റുകൾ, ബിസിനസുകൾ, എൻജിഒകൾ എന്നിവയുൾപ്പെടെ വൈവിധ്യമാർന്ന ഒരു കൂട്ടം പങ്കാളികളെ ഒരുമിച്ച് കൊണ്ടുവരുന്നത് ഇതിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.
(തൊടുപുഴ ന‍്യൂമാൻ കോളജ് സാമ്പത്തികശാസ്ത്ര വകുപ്പ് മേധാവിയാണ് ലേഖകൻ)